Bałkański Stonehenge na liście wstępnej Unesco

Tekst: Elżbieta Wala

Kult zmarłych i wiara w życie po śmierci są obecne niemal we wszystkich kulturach i cywilizacjach. W kulturach krajów słowiańskich zwyczaje dotyczące pochówku i oddawania czci zmarłym są podobne, ale gdy oddalimy się dalej na południe w stronę Bośni i Hercegowiny, południowych krańców Chorwacji, zachodniej Czarnogóry i południowo-zachodniej Serbii, dostrzeżemy interesujące różnice. Zwłaszcza, gdy cofniemy się w czasie o kilka wieków.

Na terenie tych krajów znajduje się ponad 70 tysięcy gęsto rozsianych kamiennych bloków zwanych stećci. Stanowią one unikalne duchowe dziedzictwo nie występujące nigdzie indziej na świecie. Stećci powstawały w średniowieczu. Niektóre z nich miały funkcje nagrobków, stąd też zwane są bośniackimi piramidami. Niewielka część z nich jest ozdobiona religijnymi znakami, postaciami ludzkimi i zwierząt oraz roślinnymi ornamentami. Są to megalityczne bloki kamienne znajdujące się w trudno dostępnych miejscach i górach, na wysokościach około dwóch tysięcy metrów nad poziomem morza. Niektóre z nich ważą po kilka ton, a największy, znaleziony niedaleko Sarajewa – 30 ton. Ich nazwa pochodzi od czasownika „stajati”, czyli stać. Większość kamiennych nagrobków jest  wyrzeźbiona z wapienia, ale są też  wykonane z łupków, trawertynu, a nawet z granitu. Budulec zależy od rodzaju kamienia wydobywanego w najbliższym kamieniołomie. Nieznana  ilość tych pomników została użyta do budowy domów lub zniszczona, dlatego szacuje się, że ich prawdziwa liczba była o wiele większa.

Stećci są fenomenami kulturowymi unikalnymi na skalę światową pochodzącymi z czasów bałkańskiego średniowiecza, o których wciąż mniej jest pewnej wiedzy, a więcej domysłów i tajemnic. Jako zabytki dziedzictwa Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry i Serbii stały się powodem do wspólnej kulturowej współpracy tych państw mającej na celu wpisanie ich na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Od 18.04.2011 roku znajdują się na Liście Wstępnej (Tentative Lists) wymienione jako najnowszy wpis wśród 8 pozostałych zabytków Bośni i Hercegowiny.

Największe nekropolie znajdują się w Hercegowinie w miejscowościach Radimlja i Ošanići w pobliżu Stolaca. Punkty informacji turystycznej Hercegowiny coraz bardziej starają się o promowanie tych zabytków, choć wielu turystów tam nie zagląda. Jeszcze mniej znane są w innych krajach, takich jak Chorwacja czy Czarnogóra, choć znajdują przy znanych i popularnych destynacjach turystycznych. Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO tych wyjątkowych w skali świata nekropolii może zapobiec ich zniszczeniu, a tym samym zapomnieniu.

Źródła: tportal.hr,  udruga-kameleon.hr, unescobih.mcp.gov.ba